Fawning: hoe je bedraad bent om je eigen grenzen te negeren

Vind je het lastig om nee te zeggen, of ga je wanneer je dat doet uitgebreid excuses maken? Heb je moeite met zeggen hoe je je echt voelt? Heb je de neiging de behoeften van anderen voor te laten gaan op je eigen behoefte? Voel je gemakkelijker wat iemand anders nodig heeft dan wat je zelf nodig hebt? Dan kan het zomaar zijn dat je herkent wat ik hier met je ga delen. Het helpt je te begrijpen waarom het toch zo lastig kan zijn om echt af te stemmen op jezelf.

Hoe we bedraad zijn om te overleven

In ons zenuwstelsel is een mechanisme ‘ingebouwd’ dat ons ‘helpt’ om onszelf in ‘veiligheid’ te brengen. Althans dat is het idee erachter. Er staan 3 woorden tussen aanhalingstekens, omdat de woorden die ik hier kies discutabel zijn. Ingebouwd: het is inderdaad aanwezig in ons sympatische zenuwstelsel. Conditionering is wellicht een betere naam, want die is zeer bepalend hier. En tjsa, helpen doet dit mechanisme vooral wanneer we werkelijk in levensgevaar zijn.  En dat is niet zo heel erg vaak het geval. Het gaat meestal aan wanneer ons verstand denkt dat er gevaar zou kunnen zijn.  En tenslotte ‘veiligheid”: die klopt ook in het geval van werkelijk levensgevaar. In de meeste gevallen is het een beleefde veiligheid die niet per se veiliger is dan de situatie waarvoor we onszelf beschermen. Het is meer een perceptie.

De vierde traumarespons..

Weet je al op welk mechanisme ik doel? Het fight, flight, freeze mechanisme. Ook wel traumarespons genoemd. Je zou een traumarespons ook zo kunnen omschrijven: het is een reactie van het lichaam op een ervaren of imaginaire dreiging. Dus als je hoofd of lichaam een bedreiging ervaart of denkt dat het gevaarlijk zou kunnen worden, dan is er een fysieke reactie in het lichaam.

Er is echter ook een vierde traumarespons, eentje die minder bekend is met de naam: ‘fawning’. Er is niet echt goede vertaling voor in het Nederlands die kloppend voelt. Pleasen komt in de richting, maar dat is ook een Engels woord. Voor het gemak hou ik het even bij fawning of pleasen voor het gemak.

Dat ie minder bekend is, betekent niet minder belangrijk. In tegendeel. Ik denk dat de kans groot is dat jij als lezer je hierin herkent. Het is mechanisme waar veel mensen die gevoelig en empatisch zijn zich in zullen herkennen. Voor mij was het leren over deze traumarespons heel belangrijk om mezelf te begrijpen.

Het is niet wat je bént

Fawning is het geruststellen van anderen, anderen een goed gevoel willen geven. We doen alsof we iets ok vinden terwijl dat niet zo is, we laten iemand een lang verhaal tegen ons vertellen terwijl we eigenlijk leeglopen, stemmen in met iets dat we eigenlijk niet echt willen doen om maar een paar voorbeelden te noemen. Voornamelijk om te voorkomen dat we de gevoelens van iemand anders kwetsen of als niet aardig worden gezien.

Het is niet iets dat bij je karakter hoort. Het is niet iets dat jij bent of hoe je in elkaar zit. Het is een mechanisme, net zoals gapen en niezen een mechanisme is. Het is een mechanisme dat ons helpt om veilig te blijven. En het gaat helemaal vanzelf. Net zoals je jezelf beschermt wanneer er ineens een bal op je af komt of wanneer je ineens een sprint kan trekken wanneer je gevaar loopt, ook al heb je een pijnlijke enkel.

Met de paplepel ingegoten

Pleasen of fawning is een mechanisme dat ons met de paplepel is ingegoten. Door te moeten glimlachen als we dat niet wilden. Door iemand een knuffel of kus te moeten geven, terwijl we dat niet wilden. “Zeg eens dankjewel”, terwijl ze dat niet willen.

Zo leren we als kind dat we door onze intuïtie en behoeften te negeren, door gevoelens te onderdrukken, we de teleurstelling of schaamte bij anderen voorkomen.

We leren hoe we over onze eigen grenzen gaan, en noemen dat ‘aardig zijn’. We worden beloond voor aardig zijn. Met name bij meisjes is die conditionering heel diep. Onderzoek laat zien dat het hormoon oestrogeen in hen nog meer vatbaar maakt hiervoor. Maar dat wil niet zeggen dat jongens het ook leren.

Wanneer je aardig bent dan is de ander tevreden. Wanneer je een grens aangeeft die de ander niet fijn vindt, dan kunnen we dat maar beter niet doen. Is de volgende conclusie.

En zo wordt onze eigen grens en de grens die we voelen steeds meer genegeerd. En zijn we niet weerbaar. We worden zo volwassenen die vooral met de aandacht bij anderen zijn, voor de ander zorgen, bezig zijn met hoe de ander zich voelt. Ten koste van de  rijke, voedende en harmoniserende verbinding die we met onszelf hebben.

De veiligheid die we hiermee zoeken is de veiligheid van het bij de groep horen, het niet afgewezen worden.

We leren wat we moeten doen om dat te voorkomen.

Herken je jezelf hierin? De wens om aardig gevonden te willen worden, de wens om de ander blij te maken?

Verschil tussen mechanisme en omgangsvormen

Wellicht denk jij: ja maar zo gek is het toch niet om te bedanken als je een cadeau van iemand krijgt? Nee natuurlijk niet. En de scheidslijn is dun. Je kunt aan de ene kant daarvan de omgangsvormen plaatsen, waarbij vriendelijkheid en respect tonen naar de ander een belangrijke waarde is. Iets anders is pleasen als mechanisme aan de andere kant van de lijn. Bij de omgangsvormen gedraag je je vriendelijk en respectvol naar de ander, daar kan bedanken en glimlachen bij horen.  

Bij het mechanisme dat pleasen en fawning is, dan doe je dat ook, maar ten koste van jezelf, dwars over je eigen grenzen heen.

Je glimlacht terwijl je dat eigenlijk helemaal niet wilt bijvoorbeeld. Vanuit de onbewuste overtuiging dat dat is wat je gewoon doet, ook al voel je je niet fijn. Vanuit de onbewuste overtuiging dat je grens aangeven als niet aardig wordt gezien. Je handelt vanuit de onbewuste overtuiging dat het jouw schuld is wanneer iemand teleurgesteld is wanneer je zegt dat je vandaag te moe bent om af te spreken.

Het lastige van dit mechanisme, is dat het helemaal vanzelf gaat. Net zoals je zomaar gaapt of niest, gebeurt pleasen ook vanzelf. Of gilt wanneer je schrikt.

Niet alleen maar slecht

Het heeft mijzelf enorm geholpen om dit mechanisme te gaan herkennen bij mezelf. Om te gaan herkennen hoe subtiel dat negeren van mezelf, dat over mezelf heen lopen kan zijn.

Maar het is natuurlijk niet alleen maar slecht en stom en destructief. Er is een enorme kracht verbonden aan de neiging om te pleasen, en dat is de kracht om de ander aan te voelen. Op de ander af te kunnen stemmen, te weten wat de ander beweegt. En dat is heel erg waardevol. Iets om te koesteren. Een eigenschap die ikzelf veelvuldig inzet in mijn praktijk. Maar… deze vraagt ook om heel zuiver te kunnen voelen.

Zeg ik dit omdat dit de ander werkelijk helpt of zeg ik dit om de ander een fijn gevoel te geven?

Ik voel de pijn en het omgemak van de ander, maar kan er niet verantwoordelijk voor zijn. Daar wil mijn verstand nog wel eens iets anders mee doen.  

Belangrijke reden waarom het zo lastig is om trouw te zijn aan jezelf

Zoals ik al schreef: voor mij was het heel belangrijk om dit mechanisme te ontdekken. Ik herkende me hier heel erg in. En ik verbaas me nog dagelijks over hoe sterk dit mechamisme kan zijn. Als het gaat over trouw zijn aan mezelf is dit een enorm belangrijke realisatie geweest. En die wil ik jou niet onthouden.

En hoe kom ik er dan van af?

Hoor ik je denken? Nou.. in de eerste plaats is het daarvoor belangrijk dat je er niet vanaf hoéft. Dat je het kan zien voor wat het is. Iets dat je doet omdat het diep in de haarvaten van jouw systeem is opgeslagen.  Word er alsjeblieft niet boos over op jezelf. En ook.. het is geen slechtheid dat ons dit is geleerd. Het is iets dat onbewust gebeurde. Je ouders, leraren.. ze wisten niet beter. Zij hebben het zelf ook zo geleerd. En de kans is groot dat als je kinderen hebt dat je dat ook aan hen hebt geleerd. Ook zonder dat je het zo bedoelde. Je wist niet beter. Met dat te erkennen creeer je een ruimte waarin het kan gaan veranderen zonder dat daar druk op ligt.